قبل از اینکه به کلاس آموزش عود در تهران بپردازیم، بهتر است که با ساز عود آشنا شویم و از تاریخچه ی جالب آن بیشتر بدانیم. عود یکی از سازهای زهی است که معمولاً با مضراب نواخته می شود. این ساز در موسیقی ایرانی با نام بربط یا بربت نیز شناخته می‌شود. عود به عنوان “شاه سازها” یا “اشرف سازها” نیز معروف است و در تاریخ موسیقی ایرانی همواره به برتری آن نسبت به سازهای دیگر تأکید شده است. نام عود از واژه‌ی عربی “عود” گرفته شده است، که به چوب عود (ساقهٔ ساز) اشاره دارد، در حالی که در زبان فارسی به آن “بربط” یا “بربت” نیز می‌گویند؛ چون شکم ساز (جعبهٔ صدا) کاملاً از چوب ساخته می‌شود.
عود در اوایل دوران اسلام به کشورهای عربی وارد شده است و جایگزین سازی به نام “مزهر” شده است. به نظر می‌رسد که عربها یک ساز مشابه به عود داشته‌اند که سطح آن را با پوست بز پوشانده بودند. زمانی که این ساز به ایران راه یافت و ساز ایرانی بربط شد، به آن نام “عود” داده شد. واژه عود در اشعار شاعران پارسی به صورت فراوان به کار رفته است.
با توجه به منابع مختلف، می‌توان گفت که ساز عود ریشه در ساز بربت دوران ساسانی دارد. در منابع این دوره، بربت ساسانی به نسبت عود دوره اسلامی کاهش یافته و دسته آن بلندتر شده است، همچنین دارای چهار زه است. در قرن چهارم، محمد بن کاتب خوارزمی به پیشینه ساز عود اشاره کرده و هم‌ریشه بودن آن با بربت ایرانی را بیان کرده است. او این ساز را با عنوان “بربط” نامیده و اشاره کرده که این واژه از فارسی گرفته شده و اصل آن بربت است که در فارسی به معنای سینهٔ بت یا مرغابی است، زیرا این ساز به سینه و گردن مرغابی شباهت دارد.
عود یا بربط سازی با ساختار ساده و صدای زیبایی برخوردار است. این ساز دارای پنج جفت رشته است که به ترتیب از راست به چپ، صداهای “دو، سل، ر، لا، سل” را تولید می‌کنند. ساختار گلابی شکل و معمولا از چوب توت، فوفل یا آبنوس ساخته می‌شود. دارای یک کاسهٔ طنینی بزرگ و یک دستهٔ کوتاه با ارتفاع تقریبی ۸۵ سانتیمتر است. نوازنده عود ساز را در حین نواختن به صورت افقی در دست می‌گیرد، به گونه‌ای که دسته در طرف چپ و کاسهٔ طنینی در طرف راست او قرار می‌گیرد.
تاریخچه ساز عود
عود یکی از سازهای موسیقی سنتی و تاریخی است که در فرهنگ‌های مختلف جهان دیده می‌شود. تاریخچه عود به قدمت‌های باستانی بازمی‌گردد. این ساز ابتدا در مناطق مختلفی از شرق میانه و سپس در کشورهای عربی و جنوب اروپا شکل گرفت. عود در دوران قدیم یکی از سازهای محبوب در دوره‌های خلافت اسلامی بود و به مرور زمان به دلیل صدای دلنشین و امکانات نواختن آسان، به یکی از سازهای مورد استفاده در موسیقی ترکیبی و ملل شد.
صدای عود
عود دارای صدای گرم است. و در بعضی مواقع می توان صدای آن را با نت های بم در گیتار مقایسه کرد. البته عود صدایی شرقی دارد که آن را با گیتار متمایز کرده است. در زیر چند قطعه عود نوازی در سبک های مختلف (ایرانی و عربی) را قرار دادیم تا بیشتر با صدای این ساز جادویی آشنا شوید :
طریقه نواختن ساز عود
نواختن ساز عود به این صورت است که نوازنده، روی صندلی یا به صورت چهارزانو روی زمین نشسته، بدنه‌ی ساز را روی ران پای راست (یا چپ به ترتیب دستان) خود گذاشته و با ضربه زدن به سیم‌ها با کمک مضراب، صدای ساز منتشر می‌شود. ساز باید به گونه‌ای روی پا قرار بگیرد که ران پا دقیقاً در امتداد شبکه‌های بالایی ساز باشد.
همزمان با ضربه زدن به سیم‌ها توسط مضراب، دست مخالف نوازنده نیز مشغول گرفتن دستهٔ ساز می‌باشد که با گرفتن نواحی مشخصی از دسته و ضربه‌زدن به سیم‌ها، صدای یک نُت مخصوص منتشر می‌شود. حین نوازندگی، ساز را به گونه‌ای در نظر بگیرید که انگار یکی از اعضای بدن شما می‌باشد.
شرایط نگهداری از عود در منزل
وقتی یک ساز وارد محیط زندگی نوازنده می‌شود، نوازنده موظف است مراقب ساز خود باشد، زیرا در غیر این صورت، ممکن است کیفیت ساز کاهش یابد و صدای اولیه‌اش را از دست بدهد. در ادامه به نکاتی اشاره شده است که با رعایت مداوم آنها، می‌توانید کیفیت سازتان را در درازمدت تضمین کنید.
- بسیاری از سازها به رطوبت حساس هستند؛ بنابراین، ساز عود نیز از این قاعده مستثنی نمی‌شود. سعی کنید سازتان را از رطوبت دور نگه دارید.
- از جاذبِ رطوبت (یا رطوبت گیر) برای جلوگیری از تغییرات در چوب استفاده کنید.
- از کف دست خود به صفحه‌ی رویی ساز فشار وارد نکنید؛ زیرا ممکن است باعث آسیب دیدگی شبکه‌های ساز شود.
- از دمای متغیر و محیطهای سرد یا گرم دوری کنید. سعی کنید دما متعادل باشد.
- بعد از هر نوازندگی، رشته‌ها را تنظیم کنید و در صورت لزوم تعمیر کنید.
خوشحال می شویم با ما تماس بگیرید تا در زمینه کلاس آموزش عود در تهران، تجربه ی چندین ساله ی خودمان را در اختیار شما بگذاریم.
اجزای مختلف ساز عود
کاسه ی طنینی:
کاسه ی طنینی ساز عود گلابی شکل است و به دو قسمت مساوی تقسیم شده است. این قسمت از ترک‌های چوبی پیوسته به هم تشکیل شده است که از یک سو به کاسه و از سوی دیگر به دسته متصل می‌شوند. صفحهٔ روی کاسه از چوب ساخته شده و برای بهترین صدا از چوب کاج استفاده می‌شود. دو دایره کوچک و یک دایره بزرگ‌تر از جنس استخوان روی کاسه نصب شده‌اند که خروج صداها از ارتعاش سیم‌های ساز را تسهیل می‌دهند. خرک در قسمت پایین صفحه قرار گرفته و با فاصله‌ای کم از آن در محل برخورد مضراب با وترها، صفحهٔ کوچک بیضی شکل از جنس چوب یا استخوان چسبانده می‌شود تا از ساییدگی صفحه اصلی جلوگیری شود.
پل:
پل‌های افقی در پنج نقطه از صفحه به طرف داخل کاسه قرار دارند که از تغییر شکل یافتن صفحه جلوگیری می‌کنند.
خرک و سیم گیر:
این قطعه چوبی به طول تقریبی ۱۰ سانتیمتر در پایین کاسه قرار می‌گیرد. روی خرک، شیارهای کم عمقی برای وترها تعبیه شده‌اند. در برخی از بربط‌ها وترها به سیم‌گیری که در انتهای کاسه است متصل می‌شوند، و در برخی دیگر خرک وظیفهٔ سیم‌گیری را نیز بر عهده دارند.
دسته:
دستهٔ ساز بربط کوتاه است و بطول تقریبی یک سوم طول کاسه و قطر ۱۰ سانتیمتر دارد. دسته از بالا به سرپنجه و از پایین به کاسه متصل است. در سازهای قدیمی، بربط روی دسته دستان بند قرار می‌گرفته است، اما سازهای مدرن اغلب از دسته دستان بند محروم هستند.
سر پنجه:
سرپنجه یا جعبهٔ گوشی‌ها محفظه‌ای توخالی است و در قسمت بالا دسته قرار می‌گیرد. این قطعه به صورت مورب به پایین است و محل قرار گرفتن گوشی‌ها را فراهم می‌کند و در هر طرف خود ۵ گوشی دارد.
گوشی ها:
بربط دارای ۱۰ عدد گوشی است که در طرفین دسته قرار می‌گیرند. هر گوشی با یک وتر متصل است. این گوشی‌ها از چوب ساخته می‌شوند و به شکل میخ پهن ساخته می‌شوند.
شیطانک:
این قطعه از چوب باریک به ارتفاع ۱۰ میلی‌متر است و به اندازه‌ی عرض دسته می‌باشد. شیطانک میان دسته و سرپنجه قرار می‌گیرد و وترها از شیارهای کم عمقی آن عبور می‌کنند.
وترها یا سیم ها:
وترها یا سیم ها به تعداد ۱۰ عدد در ساز بربط وجود دارند. دو به دو با هم همصدا کوک می‌شوند. جنس وترها از روده تابیده‌شده‌ی گوسفند (زه) یا ابریشم تابیده با روکش فلزی یا سیم‌های نایلونی با ضخامت‌های مختلف است.
وسعت و نت نویسی:
بربط از نظر وسعت یکی از بم‌ترین سازهای زهی ایرانی است. نت نویسی آن بر اساس کلید سل است، اما برای سهولت در نت‌خوانی یک اکتاو بالاتر و در کلید فا نوشته می شود.
کلاس عود در تهران
جمع بندی اینکه عود یک ساز با تاریخچه غنی و صدای دلنشین است که در فرهنگ‌ها و موسیقی‌های مختلف جهان جایگاه خاصی دارد. نواختن عود نیازمند تجربه و تکنیک است و نگهداری مناسب می‌تواند عمر و کیفیت این ساز را افزایش دهد. شما برای یادگیری این ساز بی نظیر می توانید از همین جا اقدام کنید.
